Wstęp

Niniejsza książka jest kolejną, napisaną w ostatnich latach przez zespół pracowników i doktorantów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, dotyczącą finansjeryzacji . Proces ten, który w krajach rozwiniętych nabrał dynamiki niespełna 40 lat temu, wpływał i nadal wpływa nie tylko na gospodarkę, ale i na inne sfery aktywności ludzkiej. Jego istotą jest postępujący wzrost znaczenia finansów, w tym rynków finansowych, instytucji finansowych i zagadnień finansowych, prowadzący do coraz większego oderwania sfery finansowej od sfery realnej (rzeczowej). Niepozbawiony podstaw jest pogląd, że przynajmniej w części państw wysoko rozwiniętych finanse stały się już ważniejsze od innych rodzajów działalności gospodarczej.

Książka obejmuje pięć rozdziałów. Podjęte zagadnienia są różne, wszystkie łączy jednak temat finansjeryzacji oraz próba nie tylko prezentacji historii oraz aktualnego stanu, ale i prospektywnego ujęcia opisywanego aspektu. Początkowe partie książki dotyczą zadłużenia. Ekspansja długu jest, zdaniem piszącego te słowa, kluczowym procesem zachodzącym w ramach finansjeryzacji. Nie byłaby ona możliwa bez wprowadzenia, jako jedynego pieniądza, pieniądza fiducjarnego oraz kreowania rosnącego popytu rynkowego na dłużne instrumenty finansowe. Dzięki temu może dynamicznie wzrastać zadłużenie zarówno rządów, jak i władz lokalnych, przedsiębiorstw oraz gospodarstw domowych. W niniejszej książce poddano analizie dług rządów (w rozdziale pierwszym) oraz papiery wartościowe wykreowane głównie z powodów regulacyjnych, jakimi są bankowe obligacje podporządkowane (w rozdziale drugim).

Kolejny rozdział dotyczy długu a`rebours, jakim jest odwrócona hipoteka, potencjalnie interesująca alternatywa lub przynajmniej uzupełnienie repartycyjnych i kapitałowych systemów emerytalnych. Okres finansjeryzacji, a zwłaszcza kryzys finansowy, uwypuklił znaczenie uwarunkowań kulturowych finansów oraz wiązał się z kryzysami bankowymi. Tematy te podjęto w ostatnich rozdziałach książki.

Podstawowe cele, które postawił sobie autor pierwszego rozdziału, to oszacowanie skali zadłużenia rządów globalnie, Stanów Zjednoczonych i Polski w 2030 roku, przy założeniu utrzymania dotychczasowych trendów wzrostu oraz ocena, czy osiągnięcie takich poziomów jest możliwe. Andrzej Fierla połączył analizę ilościową (dotyczącą szacowania skali przyszłego zadłużenia) z analizą jakościową (odnośnie możliwości osiągnięcia prognozowanego poziomu zadłużenia od strony popytowej i kosztu obsługi długu). Temat specyficznej formy długu banków, jaką są obligacje podporządkowane, podjęli Paweł Dec i Paweł Węgrzyn. Zdiagnozowali oni dotychczasowy rozwój i stan rynku tych papierów wartościowych w Polsce, a następnie wskazali na czynniki rozwoju w perspektywie 2030 roku.

Autor kolejnego rozdziału podkreślił, że "Polska posiada istotny potencjał, który może stanowić podstawę do rozwoju instrumentów finansowych uwalniających kapitał z nieruchomości mieszkaniowych typu equity release. [...] Stwarza to potencjalne możliwości ich wykorzystania przez seniorów w celu osiągania dodatkowych dochodów". Czy jest to realne w Polsce w okresie najbliższych kilkunastu lat, jakie bariery napotyka ten segment rynku finansowego i czy korzyści osiągną głównie seniorzy? Na te i inne pytania związane z tym relatywnie słabo zbadanym aspektem finansjeryzacji odpowiedzi można szukać w rozdziale autorstwa Gabriela Główki.

Lech Kurkliński podjął temat kulturowego stosunku Polaków do finansów w okresie od początku transformacji gospodarczej. Wiodącym wątkiem jest próba diagnozy, czy stosunek ten w okresie transformacji gospodarczej, a zatem w ciągu 30 ostatnich lat uległ zasadniczej zmianie, czy też uwarunkowania kulturowe okazały się zbyt trwałe.

Ostatni rozdział, którego autorem jest Tomasz J. Dąbrowski, dotyczy wpływu kryzysów reputacyjnych na przyszłość banków jako instytucji zaufania publicznego. Autor zwrócił uwagę, że finansjeryzacja i towarzysząca jej diametralna zmiana zakresu działalności bankowej generują kolejne kryzysy, które z kolei podważają, a nierzadko rujnują reputację banków. Czy zatem aktualne jest uznawanie banków za instytucje zaufania publicznego nawet w sensie normatywnym? Lektura opracowania Tomasza J. Dąbrowskiego przybliża czytelnika do odpowiedzi na to pytanie.

Poruszone w książce tematy dotyczą tylko niektórych, wybranych przez autorów aspektów finansjeryzacji. Pomimo to ilustrują one złożoność tego trwającego procesu.

Andrzej Fierla