Historia prawa Polski Ludowej

Słowo od Autora do wydania piątego

Trzy lata po ukazaniu się wydania czwartego Czytelnik otrzymuje kolejną edycję podręcznika historii prawa Polski Ludowej. Podręcznik od początku nie zmienia swojej struktury wewnętrznej, ale kolejny raz został przejrzany, poprawiony oraz uzupełniony. Nowością w stosunku do wydania czwartego są w rozdziale pierwszym fragmenty poświęcone sądom niemieckim oraz radzieckim na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, a także znacznie poszerzony fragment odnoszący się do ludobójstwa na Kresach Wschodnich II RP, które bardzo słabo funkcjonuje w świadomości historycznej Polaków. Zostały też dodane uwagi o problemie rehabilitacji ofiar zbrodni sądowych czasów stalinowskich i poszerzone informacje na temat odpowiedzialności karnej po 1990 r. za zbrodnie komunistyczne (rozdział drugi).

Podobnie jak w latach ubiegłych, skromnym odzwierciedleniem postępów wiedzy jest nieco powiększona, ale stale bardzo selektywna bibliografia.

Wyrażam wdzięczność wszystkim osobom, które zechciały mi udzielić pomocy przy przygotowaniu skorygowanego tekstu, a w szczególności Pani mgr Danucie Gburskiej -kierowniczce biblioteki Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego.

Od Autora

Oddawany do rąk Czytelników podręcznik obejmuje niedawną historię organów realizujących wymiar sprawiedliwości oraz głównych gałęzi prawa tzw. sądowego, tzn. prawa karnego, cywilnego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych w Polsce Ludowej. Zakres chronologiczny to w zasadzie lata 1944-1989, ale wyjątkowo tekst wychodzi zarówno przed, jak i poza te daty. Przed 1944 r. dotyczy prawa wojskowego w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR w 1943 r., natomiast daty końcowe są nieco zróżnicowane. Omówienie prawa karnego doprowadzone jest do końca poprzedniego systemu politycznego (1989/1990), prawa cywilnego zaś (materialnego i procesowego) w zasadzie zakończone zostało na dacie uchwalenia i wejścia w życie kodeksów cywilnych (1964/1965); analogicznie w przypadku prawa pracy i ściśle związanego z nim prawa ubezpieczeń społecznych, gdzie data uchwalenia i wejścia w życie Kodeksu pracy (1974/1975) stanowi datę graniczną dla obserwacji historycznoprawnych. Wykład nadal obowiązujących kodeksów cywilnych oraz pracy należy bowiem do odpowiednich dyscyplin dogmatycznych. Zważywszy jednak, że od przełomu politycznego 1989 roku upłynęło już 15 lat, co dla studentów I roku oznacza prawie całe ich życie, Autor zdecydował się w każdej głównej gałęzi prawa dać lakoniczną informację o najważniejszych zmianach, jakie zaszły - w zasadzie - do początku XXI stulecia, z zasygnalizowaniem nowych aktów prawnych.

Polska Ludowa przeszła do historii tak niedawno, że niektóre zagadnienia nie mają jeszcze opracowań historycznoprawnych, ale należy oddać cześć dość licznym -zwłaszcza młodym - badaczom, którzy w całej Polsce - często w małych ośrodkach -podjęli prace nad dziejami Polski Ludowej, w tym niekiedy nad dziejami prawa. Łatwo zauważyć, iż badania koncentrują się na okresie do 1956 r., a częściowo także na stanie wojennym z lat 1981-1982. Znamienne, że prawnicy badają niemal wyłącznie wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych (w istocie: represje), a więc przedmiotem badania czyni się prawo karne, sądy i - najchętniej - organy bezpieczeństwa. Jest już względnie dużo opracowań dotyczących sądownictwa wojskowego. Historycznoprawne badania innych gałęzi (działów albo problemów) prawa są absolutnie unikatowe. Ocena całości minionego okresu Polski Ludowej jest - jak wiadomo - przedmiotem dalszych rozmaitych dyskusji i rozbieżnych opinii.

Podręcznik przeznaczony jest przede wszystkim dla studentów wydziałów prawa i administracji. Można mieć nadzieję, że będzie przydatny również studentom innych kierunków, a może zainteresuje także ludzi z uczelniami niezwiązanych.