Volumina Constitutionum. Tom III 1611-1640. Volumen 2 1627-1640

PRZEDMOWA

Kolejny tom Volumina Constitutionum obejmuje ustawodawstwo sejmowe z lat 1627-1640. Na okres ten przypada schyłek panowania króla Zygmunta III Wazy (1587-1632), bezkrólewie i elekcja następcy oraz pierwsza połowa rządów Władysława IV (1632-1648).

W latach 1627-1640 odbyło się łącznie 17 sejmów. Były to: sejmy zwyczajne w latach 1627, 1629, 1631, 1632 (koronacyjny), 1635, 1637, 1638, 1639 i 1640, sejmy nadzwyczajne w latach 1628, 1629, 1632, 1634, 1635, 1637 oraz w bezkrólewiu 1632 r. sejmy: konwokacyjny i elekcyjny. Wszystkie te sejmy, z wyjątkiem zwołanego w 1639 r., zakończyły się pomyślnie, choć osiąganie jednomyślnej zgody sejmujących nie było bynajmniej łatwe. Sejmy te pozostawiły pokaźny dorobek ustawodawczy, obejmujący w przeważającej większości uchwały podatkowe, a nadto inne konstytucje.

Publikowane ustawodawstwo jest świadectwem doniosłych wydarzeń politycznych w latach 1627-1640. Zagrożenie wojenne ze strony Szwedów, Moskali, Tatarów czy Turków zmuszało do powiększania dochodów skarbowych przez uchwalanie wielokrotnych podatków albo ustanawianie nowych. W szczególności w 1629 r. uchwalono podymne, obciążające właścicieli budynków. W tym samym roku ogłoszono też nową taryfę czopowego, czyli podatku od napojów alkoholowych, oraz ustanowiono opłatę zwaną „ewektą", nałożoną na kupców wywożących towary za granicę. Obowiązkiem zapłaty tzw. nowego cła objęto szlachtę litewską, a mieszczan obciążono „donatywą". Podjęto także próby ustanowienia nowej ordynacji menniczej.

Poza podatkami przedmiotem ustawodawstwa były różne kwestie dotyczące zaciągów wojskowych, regulacji zobowiązań państwa względem żołnierzy, sprawy bezpieczeństwa wewnętrznego, stanu ksiąg sądowych ziemskich i grodzkich, rejestru kozackiego. Powoływano też Trybunały Skarbowe - Radomski i Wileński, jako specjalne sądy rozpoznające spory powstałe na tle regulacji zobowiązań podatkowych i innych obowiązków skarbowych.

Doniosłe znaczenie miały akty uchwalone w okresie bezkrólewia w 1632 r. W konfederacji generalnej z 16 lipca 1632 r. zawarowano jedność państwa i zasadę wyboru nowego króla za jednomyślną zgodą stanów (unanimi omnium ordinum consensu). Zadeklarowano jednocześnie „pokój pospolity" dla wyznawców różnych religii, uznając za bezskuteczne wyroki trybunalskie wydane „przeciwko bezpieczeństwu i pokojowi różnowierców" (contra securitatem et pacem dissidentium). W dorobku sejmu elekcyjnego warszawskiego widnieje nowa formuła Paktów konwentów (Pacta conventa), do których inkorporowano tekst tzw. Artykułów henrykowskich. Praktykę tę ponawiano na wszystkich przyszłych elekcjach królewskich.

Na sejmie w 1635 r. zatwierdzone zostały pakty ze Szwecją zawarte w Sztumskiej Wsi. Obszerna pod względem liczebnym legislacja sejmowa „wieku srebrnego" w dziejach dawnej Polski była podyktowana bardziej koniecznością załatwienia doraźnych potrzeb państwa, niż troską o jego przyszłość.

Opublikowany materiał ustawodawczy oparto na pierwodrukach konstytucji sejmowych, które ukazywały się bezpośrednio po sejmach oraz Volumina Legum tom III. W porównaniu z wydawnictwem Stanisława Konarskiego i Józefa Andrzeja Załuskiego udało się zgromadzić więcej uchwalonych na sejmach aktów prawnych. Teksty dodane, których nie ma w Volumina Legum, występują w rozdziałach poświęconych sejmom z lat: 1631 (nr CXX1V) oraz 1632--1634 (nry CXXVI-CXXIX). Szczegółowe informacje zamieszczono we wstępach wprowadzających do publikacji aktów prawnych uchwalonych na danym sejmie.

W tekście poszczególnych dokumentów dokonano pewnej modernizacji pisowni, zgodnie z zasadami przyjętymi w poprzednich tomach. Poprawiono w większości y-j, bydź - być, ostrzedz - ostrzec, przysiądz - przysiąc, męszczyzna - mężczyzna, zkąd - skąd, pułgrosz - pół-grosz, pułbeczka - półbeczka, pułkufel - półkufel, roskazać - rozkazać, niebespieczeństwo - niebezpieczeństwo oraz zredukowano pisownię wielkimi literami województw, powiatów i ziem. Pozostawiono różną pisownię nazw (np. Sendomierskie i Sędomierskie) i nazwisk. Nie poprawiono np. pisowni Czernihowa (w tekstach Czerniechów) i słowa wizeński (w tekstach wiski).